Plagiocefalia deformacyjna jest asymetrią czaszki i częstym objawem klinicznym wielu problemów w układzie czaszkowo-żuchwowo-gnykowym a nawet w odległych okolicach ciała, które są leczone w osteopatii. Nie ustalono precyzyjnej etiologii plagiocefalii, nie ma jednego czynnika ryzyka, którego można by było uznać za dominujący, ale mamy zgodność, co do istnienia wielu czynników patogenetycznych istotnych dla identyfikacji asymetrii czaszki. Dodatkowo trudno jest odnaleźć odpowiedź na pytanie, dlaczego niektóre dzieci w podobnej sytuacji rozwojowej rozwijają asymetrię rozwojowe czaszki a inne świetnie sobie radzą nie deformując czaszki.
Jest wiele innych pytań w tym temacie:
– Co powoduje, że kształt głowy dziecka jest nierówny?
– Czy jest możliwość formowania kształtu główki dziecka?
– Czy asymetria kształtu głowy dziecka to powód do niepokoju dla rodziców?
– Dlaczego i jak dbać poprzez profilaktykę o czynniki ryzyka rozwoju deformacji główki?
Plagiocefalia – przyczyny
Podczas przechodzenia przez kanał rodny głowa noworodka zostaje poddana pewnym siłom i ciśnieniu kształtującym czaszkę oraz czasem działającym niekorzystnym czynnikom w okresie płodowym lub po porodzie. Czaszka po porodzie jest częściowo nadal zbudowana z chrząstki, która ostatecznie kostnieje i łączy się, tworząc dojrzałą kostną czaszkę. Dzieci rodzą się z miękkimi obszarami na głowie oraz szerokim otworami pokrytymi błoną zwanymi ciemiączkami.
Od stopnia, szybkości, jakości ich zarastania zależy jak szybko może dochodzić do zrastania się szwów czaszki, ryzyka deformacji, ryzyka działania niekorzystnych czynników na wzrost czaszki oraz możliwości korekcji przy potrzebie terapii. Szwy czaszki traktowane są czynnościowo jak stawy podlegające ruchomości we wzajemnych relacjach. Miękkie, elastyczne elementy umożliwiają stosunkowo dużej główce dziecka przemieszczanie się przez wąski kanał rodny oraz pozwalają na przystosowanie się także do szybko rosnącego mózgu dziecka w okresie niemowlęcym. Działania dobrego osteopaty poprzez delikatne techniki na szwach czaszki, strukturach mięśniowo-powięziowych oraz pracy na układzie nerwowym pozwalają traktować czaszkę jak strukturę „płynową” i tworzyć odpowiednie warunki do jej prawidłowego rozwoju. W badaniach kraniometrycznych, cefalometrycznych otrzymujemy wyniki do kontrolowania wzrostu czaszki i oceny deformacji. Na ich podstawie prowadzone są działania w centrum osteopatii.
Każda kształtująca się i przetrwała asymetria czaszki powinna zwrócić uwagę każdego specjalisty oraz rodzica. W sposób naturalny kształt główki zmienia się. Obserwuje się, że większość noworodków nie prezentuje deformacji główki, a znaczna ilość problemów pojawia się dopiero w pierwszych dwóch miesiącach życia. Można wysunąć wnioski, że to głównie elementy poporodowe mają ważny wpływ na rozwój plagiocefalii deformacyjnej, choć środowisko wewnątrzmaciczne oraz akcja porodowa są tu również istotne. W Centrum Medycyny Osteopatycznej zwracamy uwagę u małego pacjenta na asymetrię twarzy (przesunięcie do przodu po tej samej stronie czoła, ucha i policzka), okolice zaokrągleń i wypłaszczeń, różnic w ustawieniu oczu z asymetrycznym otwarciem szpar powiekowych oraz wzajemną relacją uszu, tendencji do asymetrycznego ustawienia głowy czy wykonywania asymetrycznych ruchów np. ATOS. Te zaobserwowane zaburzenia mogą zakłócać przetwarzanie słuchowe i rozwój wzroku u dziecka w przyszłości.
W badaniu klinicznym dobry osteopata obserwuje czaszkę maluszka z pozycji przedniej, tylnej i wierzchołkowej, sprawdzana jest symetria policzków, oczu i ucha oraz pomiar kraniometrem, gdzie asymetria sklepienia czaszki (CVA) wynoszącą 3 mm lub więcej jest wynikiem dodatnim podlegającą leczeniu.
Plagiocefalia może stanowić problem kosmetyczny, ale również rozwojowy, sensoryczny, związany z systemem czaszkowo-żuchwowo-gnykowym, związanym z mową, wybiórczością pokarmową, problemami ortodontycznymi, rozwojem motoryki dużej a w dorosłym życiu może być związana z ryzykiem rozwoju zespołów bólowych.
Plagiocefalię można podzielić na warianty synostotyczne i niesynostotyczne
Typ synostotyczny jest wywoływany brakiem lub przedwczesnym zarastaniem się jednego lub większej liczby szwów pomiędzy kośćmi czaszki. Prowadzi to do kraniosynostozy. Ten typ plagiocefalii może mieć komponentę choroby organicznej- neurologicznej i istnieje ryzyko pojawiania się jej wraz z rozwojem wyższych czynności w układzie nerwowym. Możemy to zaobserwować pod postacią problemów poznawczych i zaburzeń w rozwoju emocjonalnym w życiu dziecka.
Typ niesynostotyczny plagiocefalii (typ pozycyjny) to deformacja głowy, która wynika z działania sił zewnętrznych kształtujących czaszkę w pierwszym roku życia. Nazywana jest plagiocefalią deformacyjną lub posturalną asymetrią czaszki i nie jest związana ze zmianami kostnymi, ale wynika z braku równowagi czynnościowej na poziomie różnych układów ciała, szczególnie na poziomie mięśniowo-powięziowo-nerwowym. Plagiocefalię niesynostotyczną można wykryć u 20% niemowląt w ciągu pierwszych dwóch miesięcy życia. Wariant ten odnosi się do zmienionego kształtu czaszki u niemowląt od 4-6 tygodnia życia, kiedy procesy regulacyjne osiągają równowagę i najczęściej niesie ze sobą jedynie konsekwencje kosmetyczne i funkcjonalne, które są odwracalne.
Czynniki ryzyka związane z palgiocefalia niesynostotyczną obejmują wcześniactwo, przedłużający się poród, nietypową pozycję porodową, poród wspomagany, ciąża bliźniacza, ograniczony obrót szyi lub preferencje dotyczące pozycji głowy, wiek matki (starsza) i płeć męska.
Częstość występowania plagiocefalii niesynostotycznej szacuje się na 20–30% żywych urodzeń, a najwyższy odnotowany szczyt występuje w 4 miesiącu życia- pojawia się u 30–35% maluszków i wydaje się być krytycznym wiekiem dla rozwoju tego typu deformacji.
Występowanie plagiocefalii niesynostotycznej jest zdecydowanie częstsze niż wariantu synostotycznego.
Etiologia plagiocefalii deformacyjnej jest fragmentaryczna i niejednorodna, nie ma jednego czynnika ryzyka, który byłby powszechnie uznawany za dominujący, choć przede wszystkim w/w płeć męska jest zagrożona tym typem dysfunkcji.
Jednym z najważniejszych czynników etiologicznych jest pozycja leżącą na plecach w trakcie zabawy, w foteliku samochodowym, pozycja do karmienia oraz pozycja podczas snu, która w połączeniu ze zmniejszeniem ilości i jakości ruchów szyi i głowy ma istotny wpływ na pojawienie się asymetrii czaszki.
Co wpływa na ograniczenie ruchu u dziecka?
Czasem to preferencja dziecka a czasem sytuacja może być spowodowana przyczynami mięśniowo-powięziowymi i/lub neurologicznymi oraz wrodzonymi wadami kręgosłupa. Innym elementem wpływającym na wybór pozycji dziecka jest obawa rodziców, potwierdzona uzyskiwanymi danymi, przed zespołem nagłej śmierci łóżeczkowej. Aby zapobiec tej tragicznej sytuacji dzieci leżą na plecach bez zmiany pozycji (bok, brzuszek) więc czas trwania w leżeniu na plecach z ustaloną głową ma decydujące znaczenie w powstaniu deformacji.
Zaburzenia górnej części szyi oraz połączenie głowy i szyi może być spowodowane:
- ułożeniem wewnątrzmacicznym np. małowodzie, duża masa dziecka,
- traumatycznymi procesami porodowymi, rodzajem porodu np. vacuum, kleszczowy,
- długotrwałym uciskiem określonych obszarów czaszki w życiu płodowym, okołoporodowym lub po porodzie.
W Centrum Medycyny Osteopatycznej obserwujemy te sytuacji w postaci kręczu szyi lub przetrwałych odruchów szyjnych, które powinny zostać zintegrowane wraz z kształtowaniem się stabilnej linii pośrodkowej centralnej i właściwego napięcie w linii pośrodkowej grzbietowej i brzusznej.
Tego rodzaju przeżycia i deformacja zwiększają wrażliwość włókien nerwowych, czuciowych, uciskowych, bólowych, propriocepcji, zaburzenie napięcia mięśniowego. Pogarsza się funkcja nerwowo-mięśniowa oraz zaburzają się odruchy posturalne i odruchy pierwotne. Niezintegrowane odruchy posturalne i pierwotne w połączeniu z upośledzoną regulacją napięcia mięśniowego i brakiem zmian pozycji dziecka odgrywają kluczową rolę w kształtowaniu wyżej wymienionych typów plagiocefalii deformacyjnej. Te sytuacje są analizowane i leczone przez dobrych osteopatów pediatrycznych, ale możliwości interwencyjne zależą od rodzaju palagiocefalii, stopnia zaawansowania, współwystępowania innych dysfunkcji oraz momentu rozpoznania.
Przyczyny plagiocefalii generalnie można podzielić na:
– wrodzony kręcz szyi. Jest to jednostronne zwłóknienie mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego, przeważnie z wyczuwalnym obrzękiem w obrębie włókien mięśniowych. Przyczynami mogą być problemy rozwojowe płodu np.: mięśni lub dotyczyć matki, oraz warunków związanych ze środowiskiem wewnątrzmacicznym,
– brak równowagi napięcia mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego. Nazywamy to nieurazowym kręczem szyi, ponieważ obserwujemy brak zmian histologicznych w tkance mięśniowej. Możemy mieć do czynienia z asymetrycznym tonicznym odruchem szyjnym. Czynna rotacja i skłon głowy w bok są ograniczone, ruchomość bierna jest lepsza niż w we wrodzonym kręczu szyi, nie ma obrzęku, ale mięsień jest we wzmożonym napięciu. Mięsień przez to jest słabszy w porównaniu do strony przeciwnej. U maluszka możemy zaobserwować asymetrię w ciele, ustawieniu głowy głównie w ułożenia dziecka w pozycji pionowej, w leżeniu, wyginanie w literkę „C”. Nie ma jednoznacznego wyjaśnienia, co jest przyczyną braku równowagi napięcia mięśniowego.
– neurologiczna przyczyna ograniczenia ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa na skutek kręczu szyi wynika z hipertonii, dysfunkcji układu nerwowego, jego podrażnienia, zaburzenia przewodnictwa nerwowego lub choroby. Ta przyczyna nie jest dobrze określona, ale często prowadzi do zabiegów operacyjnych. W małej grupie malutkich pacjentów występuje kurczowa postać kręczu szyi spowodowana uszkodzeniem centralnego układu nerwowego, ale klinicznie również są sytuacje, gdzie nie występuje żadna patologia na tym poziomie prowadząca do tego procesu. Zaburzenie integracji sensorycznej oraz sensytyzacji to ważna przyczyna plagiocefalii.
– należy wziąć pod uwagę inne przyczyny, takie jak zespół Sandifera, choroby jamy ustnej i gardła lub procesy nowotworowe.
W obrębie plagiocefalii deformacyjnej można wyróżnić kilka podtypów, min.: plagiocefalię czołowo-potyliczną, plagiocefalię potyliczną, dolichocefalię (nienormalnie długa głowa) i brachycefalię tylną (spłaszczenie tyłu głowy), które często są leczone klinicznie przez dyplomowanych osteopatów pediatrycznych.
Jak leczyć plagiocefalię deformacyjną w ujęciu osteopatii?
Chociaż wyniki leczenia osteopatycznego są dobre, brak jest zgodności, co do bezpośrednich przyczyn plagiocefalii. Naturalnie powstaje pytanie: jak osteopatia w sposób systemowy może na to schorzenie wpłynąć? Jakie warunki terapeutyczne mają znaczenie w tych kwestiach? Podkreśla się, że dobrego osteopatę podejmującego działania lecznicze charakteryzuje doświadczenie kliniczne oraz odpowiednie wykształcenie oparte o szkolenia podyplomowe w obszarze osteopatii pediatrycznej. Dobry osteopata stara się przywrócić siłę samoleczenia, regeneracji organizmu człowieka, poprzez regulację ruchomości tkanek i zmniejszenie stymulacji nocyceptywnej, zmiany napięcia tkanek i regulacji neurologicznej. Leczenie osteopatyczne, w naszym Centrum Medycyny Osteopatycznej, plagiocefalii deformacyjnej, ma na celu nie tylko poprawę deformacji czaszki, która w jest wtórna, ale ma za zadanie wpłynąć na przyczynę, głównie na jej czynnościową komponentę. Leczenie osteopatyczne obejmuje terapię wzorców napięć czaszki oraz zaangażowanych okolic ciała, leczenie błon wewnątrz- i zewnątrzczaszkowych, szwów czaszkowych oraz kręgosłupa.
Najbardziej ogólny opis leczenie osteopatycznego polega na:
- technikach w obrębie systemu czaszkowo-krzyżowego, dekompresji, technikach w jamie ustnej, uwolnienia membran wewnątrzczaszkowych, pracy na oponie twardej, technikach BLT, ALS, RMT,
- technikach na odcinek szyjny kręgosłupa, połączenie głowy i szyi- kompleksu OAA,
- pracy na dolnych żebrach, przeponie, dolnym odcinku kręgosłupa piersiowego, połączeniu piersiowo-lędźwiowym,
- uwolnieniu tkanek miękkich, mięśni i struktur powięziowych odcinka szyjnego ze szczególnym uwzględnieniem mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego,
- leczeniu tkanek w obrębie jamy brzucha, ponieważ jak wynika z obserwacji klinicznych, bardzo często plagiocefalii towarzyszą zaburzenia pracy układu pokarmowego,
- technikach funkcjonalnych związanych z kształtowaniem prawidłowych wzorców ruchowych,
- integracji odruchów pierwotnych.
Nie wszystkie techniki stosuje się jednocześnie i za każdym razem, ale ich zastosowanie opiera się na ustaleniach aktualnych w momencie wizyty i wynika z potrzeby dziecka.
Praca osteopatyczna uzupełniona jest o zalecenia domowe do wykonywania przez rodziców dziecka. Obejmuje również porady dotyczące profilaktyki: pozycji trzymania, przenoszenia, karmienia oraz pozycji do spania.
Zalecenia profilaktyki polegają na stosowaniu odpowiednich poduszeczek dla nadawania prawidłowego kształtu, częstych zmian pozycji w ciągu dnia oraz w czasie snu, odpowiednich pozycji przy pielęgnacji, karmieniu, noszeniu i zabawie, ułożeniu w wózku, foteliku, nosidełku. Szczególnie zalecana jest pozycja leżenia na brzuszku i zmienne pozycje na boku.
Powtarzane zdanie: „Dziecko z tego wyrośnie” jest bardzo niebezpieczne w swoim znaczeniu, bowiem zbyt często prowadzi do zaburzeń na całe życie. Innymi słowy doradzanie rodzicom, że leczenie nie jest potrzebne, zwłaszcza gdy dysfunkcje nie są wyraźnie widoczne może mieć potencjalne konsekwencje na całe życie pacjenta. Na podstawie swoich badań i doświadczenia klinicznego autorytet w dziedzinie osteopatii pediatrycznej Viola M. Frymann, wyrażała obawy dotyczące deformacji fizycznych i dysfunkcji poznawczych wynikających z nieleczenia tego problemu. Dr. V.M. Frymann opowiadała się za wczesną interwencją oraz zaobserwowała, że 75–85% noworodków ma rozpoznawalne asymetrie kości czaszki, których przeoczenie jest niezrozumiałe z punktu widzenia zachowania zdrowia.
W sytuacjach, gdy leczenie zachowawcze podjęte jest zbyt późno lub gdy deformacja jest znaczna, wielokierunkowa powikłana zaburzeniami w innych okolicach ciała lub wynika ze schorzeń i poważnych deficytów neurologicznych rozważa się leczenie kaskami korekcyjnymi. Leczenie takie stosuje się po wykonaniu komputerowej cefalometrii, kraniometrii i bardzo zindywidualizowanym zaplanowaniu leczenia. Leczenie kaskiem korekcyjnym rozpoczyna się w wieku od 4 do 12 miesiąca życia dziecka i może przynieść w tym okresie dużą skuteczność, ale wymaga bezwzględnej akceptacji dziecka do noszenia kasku przez 90 % czasu w ciągu doby.
W przypadku kraniosynostoz, czyli przedwczesnego zrastania się szwów czaszki, izolowanych lub prowadzących do deformacji, stosuje się leczenie operacyjne różnymi metodami. Decyzje takie podejmuje neurochirurg po wykonaniu min. badania ultrasonograficznego szwów czaszkowych, cefalometrii oraz bardzo szczegółowej ocenie zdrowotnej dziecka, jego tempa rozwoju i badania ultrasonograficznego przezciemiączkowego. W przypadku kraniosynostozy ważne jest zapewnienie odpowiednich warunków dla rozwoju mózgu, stąd decyzje o zabiegach operacyjnych.
Leczenie plagiocefalii w Centrum Medycyny Osteopatycznej jest zawsze dostosowane do konkretnego pacjenta, konkretnych potrzeb, indywidulanej sytuacji i nie odnosi się do określonego schematu leczenia. Przy tak zindywidualizowanym podejściu nie istnieje jeden wzór leczenia plagiocefalii, ale standardem w centrum osteopatii jest wywiad, diagnoza, zrozumienie potrzeb, dobór odpowiednich technik i zalecenia do pracy domowej.
Podejście wielu specjalistów z różnych dziedzin medycyny, ich współpraca, połączenie leczenia osteopatycznego z ćwiczeniami domowymi i poradami, przynosi pożądany efekt w skorygowaniu plagiocefalii, a tym samym wyeliminowaniu problemu asymetrii, a także zmniejszeniu ryzyka problemów w systemie czaszkowo-żuchwowo-gnykowym oraz neurorozwojowych w dalszym życiu maluszka.
Tekst ten powstała jako przedstawienie etiologii, mechanizmów zawierających różne elementy, które mogą być przyczyną plagiocefalii oraz potencjalnego, realnego wpływu osteopatii na złagodzenie plagiocefalii.
