Haczykowanie – technika pracy w Osteopatii

Osteopatia wykorzystuje w swoim warsztacie wiele technik do pracy z narządem ruchu, systemem mięśniowo-powięziowym, uwięźnięciami nerwów, naczyń tzw. zespołami uciskowymi, bólem kręgosłupa, bólem barku, bólem kolana oraz sytuacjami pooperacyjnymi prowadzącymi do powstania blizny w tym blizny po porodzie cesarskim. Jedną z niebezpiecznych i zaburzających codzienne funkcjonowanie jest zespół ciasnoty, który przysparza wiele bólu pacjentom i nastręcza wiele przeszkód w terapii.

W tym przypadku dochodzi do kompresji różnych struktur względem siebie i zawsze prowadzi do drażnienia delikatnych elementów naczyniowo-nerwowych, co generuje ból i niedokrwienie, a to może być bardzo niebezpieczne dla zdrowia i nieść ze sobą wiele dolegliwości i objawów. Stąd potrzeba zastosowania jednego z najbardziej skutecznych sposobów w terapii tego rodzaju dolegliwości, czyli fibrolizy za pomocą haczykowania. Zarówno ta jak i pozostałe techniki stosowane przez dyplomowanego osteopatę w Centrum Medycyny Osteopatycznej opierają się na doskonałej znajomości anatomii i fizjologii oraz mechanizmów zaburzających te układy.

Czym jest haczykownie?

Haczykowanie polega na leczeniu mechanicznych bólów aparatu ruchu, systemu mięśniowo-powięziowego i na uwalnianiu zrostów ciałek drażniących umiejscowionych międzypowięziowo oraz sklejeń tkankowych tzw. adhezji, pomiędzy różnymi warstwami tkanek i podtrzymaniu odzyskanej ruchomości, za pomocą mobilizacji przy użyciu przykładanych do skóry narzędzi- haczyków. Haczyki posiadają przyjazny kształt do mobilizacji różnej wielkości, grubości i kształtu tkanek.  

Metoda pozwala na precyzyjne uwolnienie płaszczyzny ślizgu międzymięśniowego oraz pomiędzy różnymi warstwami tkanek: mięśniami, powięzią, więzadłami, nerwami, naczyniami, które są niedostępne dla ręki z powodu rozmiarów palców rąk czy umiejscowienia problemu. Proces haczykowania odbywa się za pomocą haków dopasowanych do różnych krzywizn i objętości tkanki obszaru objętego leczeniem.  Pozwalają na przyjazną pracę zarówno z dzieckiem jak i dorosłym pacjentem choć jej zastosowanie zależy od akceptacji i wrażliwości osobniczej.

Początki haczykowania opierały się na procesie fibrynolizy, czyli fizjologicznym procesie rozpuszczanie włóknika pod wpływem enzymatycznego działania plazminy a tym samym rozkładu skrzepu będącego częścią hemostazy. Podobnie, jak proces krzepnięcia krwi, fibrynoliza zachodzi w sposób kaskadowy prowadząc do uwolnienia ślizgu tkanek. Dziś po latach doświadczeń osteopatów, którzy zaadoptowali to podejście do swojej pracy, na całym świecie mechanizm uwalniania adhezji, zrostów czy zespołów ciasnoty i uwięźnięcia został lepiej poznany i proces przeprowadzania terapii ewoluował uwzględniając fizjologię i sytuacje pacjenta czyniąc ja niezwykle skutecznym narzędziem w terapii osteopatycznej.

Narodziny haczykowania datuje się na lata 70. XX wieku. Została ona stworzona przez szwedzkiego kinezyterapeutę Kurta Ekmana. Był on współpracownikiem Jamesa H. Cyriax’a twórcy Medycyny Ortopedycznej, systemu diagnostyczno-terapeutycznego, który skupia się na leczeniu uszkodzeń tkanek miękkich. Kurt Ekman zdał sobie sprawę, że wielkość jego palców rąk nie pozwala mu na precyzyjne dotarcie do różnych elementów anatomicznych i okolic ciała. Postanowił wówczas użyć narzędzi, do mobilizacji tkanek, wykonanych z różnych materiałów (drewno, szylkret). Stopniowo, w celu zmniejszenia objawów bólowych wykonywania techniki haczykowania i poprawy jej skuteczności, opracował haczyki ze stali nierdzewnej, o różnych krzywiznach, zakończonych szpatułką, które są używane do dnia dzisiejszego. Dzięki znacznym postępom wiedzy anatomicznej oraz zakresu zastosowania i wykorzystania różnych materiałów, zasady metody i aspektmanualny ewoluowały. Zabiegi polegały i związane są także obecnie z działaniem mechanicznym, zgodnie z obowiązującymi mechanizmami fizjologii i anatomią. Kurt Ekman uwalniał, jego zdaniem, zrosty spowodowane przez związkiwapniowe i moczanowe w następstwie mikrourazów wykorzystując również mechanizm fibrolizy.

Ryc. Kurt Ekman

Terapeutami, osteopatami, którzy rozwijają dalej metodę haczykowania są: A.T. Rezende, J-Y Vandewalle, P. Duby, F. Lafosse, P.M. Dugailly, B. Van Geyt.

Obecnie metoda opiera się na odkryciach naukowych dr Jean Claude Guimberteau, chirurga plastycznego, który stwierdził istnienie prawdziwej ciągłości histologicznej, bez wyraźnego rozdziału, zapewniającej system ślizgu między poszczególnymi tkankami. Dzięki temu określono zasady tensegracji pomiędzy różnymi tkankami, warstwami tkanek oraz transmisje sił i ich wektory. Wszystko jest połączone ze sobą i wzajemnie na siebie wpływa. To pozwoliło lepiej zrozumieć przyczyny wielu dolegliwości i problemów oraz zweryfikować wiele mechanizmów fizjologii oraz patofizjologii dysfunkcji i chorób.

Ryc. J. C. Guimberteau

Jego odkrycia były możliwe dzięki chirurgicznemu preparowaniu in vivo filmowanemu przy użyciu endoskopu i kamery o silnym powiększeniu. Odkrył on tkankę złożoną ze splotów włókienkowych rozchodzących się we wszystkie strony i rozgraniczających przestrzenie miedzywłókienkowe zwane wakuolami, które silnie załamują promienie świetlne. System ten pozwala na optymalny ślizg między strukturami bez zrywów, szarpnięć i bez ograniczeń. Jest on zwany kolagenowym wielo-mikro-wakuolowym systemem dynamicznej absorpcji MCDAS (Multimicrovacuolar Collagen Dynamic Absorption System).

Stworzony jest przez miliardy mikrowakuol, których wielkość jest od kilku do kilkudziesięciu mikronów. Objętość wakuol stworzona przez skrzyżowanie włókien, należy rozpatrywać w trójwymiarowej przestrzeni z objętością, ścianami, bokami i zawartością. Przestrzeń między włókienkami każdej wakuoli składa się głównie z kolagenu typ I, ale również typu III i IV, elastyny i tłuszczów. Jest to system pseudogeometryczny i wielokątny, o rozłożeniu chaotycznym, o relatywnie homogenicznej formie. Może być zbliżony do dwudziestościanu i innych form geometrycznych rozwiniętych w teorii tensegracji.

Przestrzeń wewnątrz wakuol składa się z proteoglikanów pod postacią żelu bardzo hydrofilnego, której ciśnienie wewnętrzne jest zmienne. Ich silny ładunek ujemny ułatwia przejście jonów i przyciąga molekuły wody do wewnątrz wakuol, wyjaśniając ich rolę adaptacyjną w zmianie objętości i oporu w wymuszonym ciśnieniu. Zgodnie z tym odkryciem wiemy, że utrata ślizgu międzytkankowego przyczynia się do różnych patologii (tendinopatii, artropatii, uszkodzeń mięśni i powięzi, densyfikacji) i podtrzymuje schemat uszkodzeniowy, szczególnie przez dysfunkcje łańcuchów mięśniowo-powięziowych. Przywrócenie tego ślizgu, poprzez wykwalifikowanego osteopatę, za pomocą haczykowania jest warunkiem przywrócenia prawidłowej funkcji, zrównoważeniu wzajemnych napięć i relacji tkankowych dla uzyskania efektu przeciwbólowego i likwidacji niekorzystnych objawów. W ten sposób uwalniane są blizny, zrosty, zespoły ciasnoty i uwięźnięcia, densyfikacje.

Ryc. Powięź

Metoda haczykowania bazuje na następujących zasadach:

• precyzyjne badanie manualne oparte na znajomości anatomii palpacyjnej, w celu wykrycia utraty ruchomości, kompresji, adhezji, zrostów na różnych płaszczyznach tkankowych i pomiędzy różnymi tkankami,
• metodologia trzymania haczyka ręką „instrumentalną” i ręką palpacyjną, która tworzy falę tkankową wzdłuż leczonej struktury,
• podejście dośrodkowe w odniesieniu do patologii, uwalnianie sklejenia z dala od leczonego uszkodzenia i stopniowo zbliżanie się do niego, zmniejsza to ewentualne doznani bólowe i czyni zabieg jak najbardziej przyjazny w odczuciach,
• narzędzia: haczyki, które mają różny kształt ułatwiający zaadoptowanie się do morfologii pacjenta i rozmiaru leczonej tkanki.

Po przetestowaniu różnych materiałów, K. Ekman stworzył serię stalowych haków do realizacji założeń metody. Każdy hak ma inny krzywiznę dla dostosowania wielkości i wypukłości struktur anatomicznych. Każda krzywizna kończy się łopatką, co zmniejsza nacisk na skórę, zmniejsza to podrażnienie skóry wywołane przez działanie haczyka.

Pomiędzy dwoma końcówkami haczyka znajduje się łącznik drewniany lub metalowy, który służy do trzymania narzędzia.  Taka budowa samego narzędzia zapewnia precyzję w pracy osteopaty, kontrolę ruchu i właściwe umiejscowienie pomiędzy odpowiednimi strukturami.  Oczywiście nie zastępuje to wiedzy i doświadczenia dyplomowanego osteopaty, ale jest przedłużeniem ręki i   ułatwia dotarcie do trudnych okolic np.  mięśnia podłopatkowego związanego z bólami barku, rozcięgna podeszwowego czy okolicy przykręgosłupowej w bólach kręgosłupa.  Niezwykłą sytuacją do pracy haczykami są blizny pourazowe oraz pooperacyjne w tym powstałe po porodzie cesarskim cięciem.  Zawsze należy przed zastosowaniem haczykowania w tych sytuacjach wykonać badanie ultrasonograficzne blizny, aby określić jej rozległość, głębokość, relację z otaczającymi tkankami. Jest to ważne dla każdego wykwalifikowanego osteopaty dla jak najbardziej precyzyjnego podejścia i skutecznego i bezpiecznego działania.      

Ryc. Rodzaje haczyków

Metodologia procesu haczykowania to proces, na który składa się wiele ważnych elementów. Są to:

1. Badanie palpacyjne pod kątem wyszukanie sklejeń na poziomie ciałek włóknistych, zrostów i zmiennego oporu tkanki, jej konsystencji, elastyczności, ruchomości, przesuwalności, ślizgu.

2. Badanie za pomocą narzędzia, podczas którego zwracamy uwagę na dobór wielkości haczyka do struktury anatomicznej, ustawienie prostopadłe haczyka do leczonej struktury, precyzyjne umiejscowienie haczyka w odpowiednim miejscu.

3. Dynamiczne pociągnięcia, otwarcia w miejscu leczenia za pomocą haczyka w celu uwolnienia zrostu, blizny, adhezji, wygładzenie ciałek włóknistych, densyfikacji. Tu wykorzystuje się różne techniki min.: trakcja, praca na punkcie maksymalnym, punkcie fiksacji.

4. Przeprowadza się do 1 do 3 zabiegów tygodniowo, zależnie od wskazań i przeciwwskazań, zaawansowania procesu chorobowego, sytuacji pacjenta i jego potrzeb.

5. Czas pracy (najczęściej) maksymalnie do 20 minut na okolicę.

6.  Haczykowanie jako część leczenia osteopatycznego lub główna, samodzielna praca terapeutyczna prowadzona w centrum osteopatii.

7. Poprawa następuje na bieżąco w ciągu leczenia osteopatycznego i podlega weryfikacji ultrasonograficznej, modyfikacji w zależności od osiąganych rezultatów, objawów i odczuć. Ważne są informacje zebrane podczas wywiadu, badania przedmiotowego, wskazań i przeciwskazań, miejsca leczenia, istnienia chorób współtowarzyszących.

Metoda ma zarówno wskazania jak i przeciwwskazania do jej zastosowania. Używanie haczyka w nieodpowiedni sposób lub w niewłaściwym miejscu przez osobę niewykwalifikowana bez odpowiedniego przeszkolenia, posiadanej wiedzy anatomicznej i semiologicznej może przynieść szkodę.

Do wskazań możemy zaliczyć min.: zrosty pourazowe, blizny pooperacyjne, zespoły uciskowe, zespoły uwięźnięcia, zespoły ciasnoty przedziałów mięśniowo-powięziowych, densyfikacje. Wśród przeciwwskazań stosowania metody najważniejsze to: brak znajomości anatomii palpacyjnej przez terapeutę oraz brak zgody pacjenta. Inne to min.: miejscowy zły stan skóry, stan ostry zapalny, ŻCHZZ (żylna choroba zakrzepowo zatorowa).

Błędy podczas wykonywania haczykowania mogące dotyczyć terapeuty: umiejętności technicznych w posługiwaniu się haczykiem, niewłaściwy poziom siły, kierunku działania, lokalizacji narzędzia, kwalifikacji- wiedzy w zakresie anatomii palpacyjnej czy semiologii.

Technika haczykowania zawiera wiele wskazań terapeutycznych ze względu na efekty, jakie ze sobą niesie.

Skuteczne działanie metody fibrolizy za pomocą haczykowania można zaobserwować w różnych obszarach:

• na płaszczyźnie mechanicznej dla uwolnienia zwłóknień ograniczających ruchomość ślizgu międzytkankowego,
• na płaszczyźnie odruchowej dla uwolnienia napięć mięśniowych podtrzymywanych przez nieregularną aktywność odruchu wewnętrznego, faworyzuje propriocepcję,
• na płaszczyźnie neurowegetatywnej uczestniczy w równoważeniu sympatykotoni lokalnej prowadząc do lepszego odżywienia, ukrwienia i przewodnictwa nerwowego oraz wpływa na fizjologiczne zabliźnianie oraz proces przeciwzapalny, regenerujący w uszkodzonych tkankach.

Ryc. Haczykowanie rozcięgna podeszwowego (https://crochetageduby.be/methode-de-crochetage)

Ryc. Haczykowanie mięśni przykręgosłupowych (https://crochetageduby.be/methode-de-crochetage)

Efekty haczykowania można opisać w trzech grupach: mechaniczne, odruchowe, neurowegetatywne.  

Pierwsze efekty dotyczą uwolnienia drobnych włókienek i zrostów między różnymi rozcięgnami, strukturami łącznotkankowymi, powięziowymi, mięśniowymi, naczyniowymi. Terapeuta „rozkleja” tkanki, uwalnia, układając haczyk między płaszczyznami powięziowymi, które ograniczają ruchomość tkanek zaburzając funkcje i trofikę. Efekty haczykowania są związane z eliminowaniem adhezji, densyfikacji powstałych w wyniku gojenia uszkodzonych włókien na różnych poziomach oraz miogeloz. Haczykowanie daje efekty np.: na zwłókniałych więzadłach obecnych w uszkodzeniu degeneracyjnym stawu, w neuropatii obwodowej wynikającej z ucisku na przebiegu nerwu obwodowego przez otaczające tkanki, zaburzeń gojenia poprzez ucisk na naczynia i powikłania związane z bliznami, densyfikacji na poziomie powięziowym.

Efekty odruchowe można opisać poprzez zaburzone wzorce ruchowe, które wprowadzają zaburzenia statyki lub powtarzane mikrourazy, dając stan zapalny tkanek. Powoduje to pojawienie się wydzieliny surowiczej bardziej lub mniej bogatej w fibrynę, która ogranicza ruchomość na płaszczyźnie ślizgu między powięziami i mięśniami, których dotyczy ten proces.

Zaburzenie ruchomości różnych przegród mięśniowo-powięziowych, międzymięśniowych będą wprowadzały przewlekłe napięcia włókien w celu ochrony tych struktur podczas zbyt mocnego lub zbyt szybkiego skurczu, przeciążeń statycznych i dynamicznych.

Związane jest to z nadaktywności gamma na poziomie włókien intra-fuzalnych wrzeciona mięśniowego, które podtrzymuje pobudzenie aferentne motoneuronów alpha włókien extra-fuzalnych wprowadzając odruchowy łuk uszkodzeniowy.

Wyczuwalne, rozregulowane włókna nerwowo-mięśniowe wokół przegród mięśniowo-powięziowych z uszkodzeniem, tłumaczy zjawisko „sznureczków włóknistych” (miogeloz) wzdłuż tych przegród. Odnowienie ruchomości tych przegród pozwoli tkankom odnaleźć ich optymalne napięcie funkcjonalne na poziomie skurczu, czuwania, statyki i regeneracji, poprawy ukrwienia i przewodnictwa nerwowego.

Haczykowanie prowadzone przez dyplomowanego osteopatę przywraca ślizg między różnymi tkankami, warstwami, poprawia propriocepcję. Aktywność motoneuronów przeprogramowanych dla stabilizacji stawu będzie przywracała swoją maksymalną skuteczność w szybkiej interwencji, szczególnie w ochronie stawu i jego stabilności zapobiegając urazom i przeciążeniom. W związku z tym, haczykowanie w procesie leczenia osteopatycznego w centrum osteopatii może okazać się i być potrzebne jako pierwszy gest terapeutyczny w reedukacji nerwowo-mięśniowej przed pracą nad stabilizacją czuciowo-ruchową.

Stosowane w Centrum Medycyny Osteopatycznej haczykowanie daje ewidentne efekty na poziomie systemu neurowegetatywnego. Unerwienia współczulne ma zdolność kontroli wazomotoryki różnych części ciała. Wpływ haczykowania na układ współczulny to normalizacja jego działania, ze względu na pobudzenie w procesie szoku tkankowego, gdy dochodzi do zaburzenia napięcia powięzi, skurczu naczyń krwionośnych (lekkie niedokrwienie), zaburzeń wymiany komórkowej i zwolnienie tempa regeneracji.

Nadmierne pobudzenie współczulne, lokalnie wywoła kaskadę reakcji chemicznych i angiospazm wprowadzający zmniejszenie wymiany komórkowej i spowolnienie regeneracji tkanek. Uwolnienie napięć, związanych ze sklejeniem tkanek, przez proces fibrolizy za pomocą haczykowania przyspiesza fizjologiczny proces tworzenia blizny, jej optymalna organizacje i układ włókien oraz wywołuje efekt przeciwzapalny podczas gojenia się tkanki w stanach przewlekłych.

Technika ma ewidentny wpływ na trofikę lokalną uwalniając angiospazm prowokowany przez zaburzenie równowagi w systemie neurowegetatywnym. Ułatwia drenaż tkankowy i zmniejsza zastój płynów szczególnie w układzie limfatycznym. Usuwanie napięć międzymięśniowych ułatwia działanie pompy limfatycznej poprzez przywrócenie właściwego skurczu mięśnia i jego napięcia.

Leczenie oparte na drobiazgowej diagnostyce palpacyjnej i odnowieniu płaszczyzny ślizgu między różnymi warstwami tkanek jest narzędziem terapeutycznym do wykorzystania w leczeniu osteopatycznym. Haczykowanie współgra z innymi formami terapii, tworzy właściwy fundament do podjęcia terapii funkcjonalnej i jest wyjątkowa poprzez swój szeroki zakres interwencji i możliwość działania. To wyjaśnia sukcesy terapeutyczne w wielu przewlekłych problemach, którymi zajmujemy się w Centrum Medycyny Osteopatycznej i znajduje swoje miejsce coraz częściej w arsenale dobrego osteopaty.

Przykłady zastosowania metody w przypadku przewlekłych zespołów ciasnoty przedziałów powięziowych:

1. Nerw skórny boczny uda, pod więzadłem pachwinowym okolica kbpg, bóle promieniujące po bocznej stronie uda, bóle stawu biodrowego (bóle biodra).
2. Zespół pasma biodrowo-piszczelowego izolowane lub prowadzące do bólu biodra czy bólu kolana.
3. Napięciowe bóle kręgosłupa, usztywnienie globalne a nawet dyskopatia.
4. Neuralgia nerwu Arnolda, bóle głowy – patologia jest często stworzona na poziomie podskórnym, kiedy nerw potyliczny większy przechodzi przez płaszczyznę mięśniowo-powięziową podpotyliczną, bóle głowy jednostronne z promieniowanie do oka, napięciowe bóle głowy.
5. Patologie: łokieć tenisisty, łokieć golfisty. Patologie związane z przedziałami mięśni prostowników i zginaczy na przedramieniu.
6. Bóle barku, zaburzenie rytmu łopatkowo-ramiennego, cieśń podbarkowa.
7. Bóle rozcięgna podeszwowego, ostroga piętowa, bóle ścięgna Achillesa.
8. Blizny pooperacyjne, pourazowe, po cięciu cesarskim.

Jeśli potrzebują Państwo wsparcia zapraszamy serdecznie do Centrum Medycyny Osteopatycznej.