Problem bólu głowy u dzieci jest niezwykle społecznie i chorobowo istotną kwestią, której rozwiązanie angażuje wielu specjalistów, których współpraca jest kluczowa do udzielenia pomocy dziecku.
Ból głowy jest w zasadzie objawem i nie stanowi odrębnego zespołu chorobowego, ponieważ wiele problemów somatycznych i czynnościowych generuje ten objaw. Medycyna w tym osteopatia, jako jej specjalizacja, kładzie nacisk na określenie przyczyny bólu głowy. Istotnym problemem diagnostycznym jest to, że młodsze dzieci, poniżej 4/5 roku życia, nie są w stanie zakomunikować nam dokładnie bólu głowy i dopiero starsze dzieci mogą to zrobić precyzyjnie, słownie, gestem, stąd odnotowuje się 39% bólów głowy u dzieci do 7 r.ż. a aż 75 % u dzieci do 15 r.ż. Generalnie bóle głowy u dzieci młodzieży stanowią od 2,7 do 10% wszystkich schorzeń.
Podział bólów głowy
Według ogólnej klasyfikacji bólów głowy możemy wyróżnić wiele rodzajów: migreny, bóle głowy typu napięciowego, klasterowe bóle głowy, bóle głowy niezwiązane ze zmianami strukturalnymi, pourazowe, typu naczyniowego, związane z chorobami mózgu, toksyczne bóle głowy, związane z zakażeniami pozaczaszkowymi, zaburzeniami metabolicznymi, nerwobóle, bole głowy związane ze strukturami twarzy i czaszki: szyi, oczu, uszu, nosa, zatok, zębów, jamy ustnej oraz niesklasyfikowane bóle głowy.
Podział bólów głowy u dzieci
Przedstawiając schorzenia związane z bólem głowy u dzieci można ułożyć je w następującą klasyfikację:
- bóle samoistne: migrena, napięciowy ból głowy, przewlekły ból głowy o charakterze kłującym,
- bóle głowy objawowe, bóle głowy pochodzenia naczyniowego: krwotok mózgowy, krwawienie podpajęczynówkowe, zakrzepowe zmiany żył mózgowych, nadciśnienie tętnicze, wady układu naczyniowego (tętniaki), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i/ lub mózgu, nowotwory mózgu, ropnie i krwiaki mózgu, pourazowe bóle głowy, łagodne nadciśnienie śródczaszkowe, bóle głowy w przebiegu chorób infekcyjnych ogólnoustrojowych, bóle głowy w przebiegu chorób metabolicznych,
- bóle głowy o różnej etiologii: jaskra i inne wady refrakcji, kręgowopochodne, stany zapalne zatok twarzoczaszki,
- nerwobóle: neuralgia nerwu trójdzielnego, półpasiec-twarzowy, potyliczny, oczny, neuralgia nerwu językowo-gardłowego.
Jak widać klasyfikacja jest dosyć szeroka i wynika z bardzo szczegółowego podejścia wszystkich specjalistów do tego problemu. Osteopatia poprzez diagnostykę semiologiczną, różnicową ma swój duży udział w rozpoznaniu tych sytuacji.
Biorąc pod uwagę młody wiek pacjentów należy zwrócić uwagę na powyższe klasyfikacje, ale w diagnostyce różnicowej, szczególnie bólu głowy u dzieci, ze względu na rodzaj najczęstszych rozpoznań należy podzielić je na samoistne: migrenowe i napięciowe oraz objawowe: wtórne wywołane chorobami układu nerwowego twarzoczaszki, narządów wewnętrznych i ogólnoustrojowymi, naczynioruchowe w przebiegu chorób infekcyjnych i gorączkowych.
Diagnostyka i przyczyny bólów głowy u dzieci
Bóle głowy to bardzo zróżnicowane doznania, które choremu dziecko bardzo trudno opisać w kategoriach nasilenia, rozległości, lokalizacji czy charakteru bólu. Dobry osteopata oprócz oceny objawów somatycznych kieruje się oceną aktywności dziecka, jego niepokojem, łaknieniem, zaburzeniami snu czy obecnością wymiotów. Ważne są spostrzeżenia rodziców oraz działania, które podejmowali, aby pomóc dziecku. W centrum osteopatii zwraca się uwagę na czynniki środowiskowe, relacje, poziom emocjonalny, otoczenie wokół dziecka oraz ogólny stan zdrowia.
W wieku niemowlęcym i przedszkolnym przeważnie występują bóle głowy naczynioruchowe w przebiegu chorób infekcyjnych i gorączkowych. Tutaj diagnostyka następuje poprzez obserwacje niepokoju dziecka, utraty łaknienia, zaburzeń snu, wymiotów, ale niestety nie zawsze prowadzi do ustalenia przyczyny.
W przypadku gdy mamy do czynienia ze starszym dzieckiem możemy przeprowadzić wywiad ustalając umiejscowienie, charakter, czas trwania, objawy prodromalne i towarzyszące, wpływ pozycji ciała, częstość i porę występowania bólu głowy.
Ustalenie umiejscowienia bólu głowy jest bardzo ważne diagnostycznie, ponieważ np.: bóle głowy pochodzące ze struktur przynosowych oraz śródczaszkowych ponadnamiotowych lokalizujemy w przedniej części głowy a procesy chorobowe w tylnym dole czaszki umiejscawiają się w okolicy potylicy i karku a czasem czoła. Napięciowe bóle głowy to tył głowy. Jeśli bóle głowy pojawiają się rano mogę mieć przyczynę guzową lub depresyjną a popołudniowe mają przyczynę w napięciu mięśniowym. Bóle o charakterze pulsującym pokazują etiologię naczyniową i są zwykle bardzo nasilone a gorączka pokazuje proces zapalny. Gdy występują nudności i wymioty możemy pomyśleć o migrenie lub nadciśnieniu śródczaszkowym. Możemy tutaj również pomyśleć o bólach głowy z pociągania struktur wewnątrzczaszkowych, które będą miały średnią intensywność i będą zaostrzać się podczas zmiany pozycji ciała, kaszlu i defekacji.
Inne przykładowe, systemowe przyczyny bólu głowy u dzieci to: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, ostre i przewlekłe stany zapalne ośrodkowego układu nerwowego, ostre i przewlekłe choroby mózgu o różnej etiologii: uciskowej, naczyniowej, procesy chorobowe toczące się w kościach czaszki, zatokach przynosowych, w obrębie uszu, nosa, tkankach miękkich twarzoczaszki, choroby ogólnoustrojowe: choroby nerek, nadciśnienie, wady wzroku.
Aby wyeliminować bóle głowy pochodzenia objawowego należy wykluczyć choroby wywołujące: urazy, choroby naczyń, choroby struktur twarzoczaszki: okulistyczne, laryngologiczne, neurologiczne, stomatologiczne czy w końcu onkologiczne oraz na koniec bóle rzutowane. Dodatkowo w diagnostyce różnicowej należy uwzględnić również podział na ostre, podostre oraz przewlekłe i szczególnie ważne u dzieci nawracające bóle głowy.
W kwestii ostrych stanów podział na te z objawami oponowymi: krwotok podpajęczynówkowy, zapalenie opon mózgowych, ogólna infekcja, zmiany ciśnienia i te bez objawów oponowych: uraz głowy, wodogłowie, guz, zębopochodne, ostre zapalenia zatok, ostre zapalenie ucha środkowego, okulistyczne czy zatrucia.
Podostre bóle głowy u dzieci: procesy uciskające mózg (guz, krwiak, ropień), postępujące wodogłowie, rzekomy guz mózgu, czyli łagodne nadciśnienie śródczaszkowe, przewlekłe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.
Najczęstsze przewlekłe i nawracające objawowo bóle głowy u dzieci: pourazowe, nadciśnienie tętnicze, choroba niedokrwienna mózgu, przewlekłe zatrucia, polekowe, jako objaw uboczny innych schorzeń-bóle rzutowane, nerwobóle nerwów: trójdzielnego, językowo-gardłowego.
Jak widać przyczyn bólu głowy u dziecka może być bardzo wiele, stąd konsultacja ze specjalistami jest niezbędna i takich sytuacji nie należy nigdy lekceważyć oraz przeczekać. Oczywiście te poważne sytuacje są rzadkim zjawiskiem i jednymi z najczęstszych bólów głowy u dzieci są: napięciowe bóle głowy oraz migreny.
Napięciowe bóle głowy u dzieci
Takie bóle możemy podzielić na ból: epizodyczny i przewlekły. Epizodyczny ból trwa od 30 minut do 7 dni i nie dłużej niż 15 dni w miesiącu. Mogą one być rzadkie lub częste. Przewlekły ból występuje przez co najmniej 15 dni w miesiącu i przez co najmniej 6 miesięcy.
Cechy napięciowego bólu głowy to: uciskowy lub ściskający (niepulsujący) charakter, niewielka lub średnia intensywność, która ogranicza, ale nie wyłącza z codziennej aktywności, umiejscowienie obustronne, brak nasilenia przy zwykłej aktywności fizycznej. U dzieci napięciowe bóle głowy stanowią najczęstszą postać. stanowią 50% wszystkich bólów głowy.
U 15% dzieci tego rodzaju bóle głowy rozpoczynają się przed 10 r.ż. a u 40 % przed 20 r.ż. Typowy ból ma charakter opasujący, uciskowy, tępy lub kłujący, najczęściej obustronny i może obejmować różne części głowy: czołowa, ciemieniowa, potyliczną, skroniową lub twarz. Dzieci mogą uczestniczyć w zajęciach i czynnościach dnia codziennego. Takim bólom głowy nie towarzyszą nudności i wymioty. Wśród objawów psychotycznych w tej postaci bólu towarzysza bóle lewej strony klatki piersiowej i dzieci opisują je jako bóle okolicy serca. Czasem towarzyszy im lęk a nawet zachowania depresyjne połączone z zaburzeniami koncentracji oraz brakiem zainteresowania zabawą, nauką. Bóle głowy napięciowe nie maja charakteru napadowego, ale pojawiają się podstępnie i narastają powoli, trwając od kilkunastu minut do kilku dni. Czasem mają charakter falujący: zwalniają i nasilają się. Napięciowe bóle głowy nie muszą zaburzać snu dziecka choć stres towarzyszący trudom dnia z bólem głowy może wpływać na jakość snu i poranne wstawanie.
Przyczyny napięciowego bólu głowy u dzieci
Etiologia bólów napięciowych głowy obejmuje:
- dysfunkcje w obrębie ust i żuchwy,
- stres, lęk, depresja- psychogenne czynniki,
- stres mięśniowy, przemęczenie, zła postawa ciała, przeciążenie fizyczne i emocjonalne, niedobór snu
- nadużywanie leków przeciwbólowych,
- środowisko dziecka.
Dobry osteopata podczas wywiadu stara się określić: częstotliwość, przebieg, czas trwania, charakter, co nasila a co zmniejsza ból, samopoczucie, objawy towarzyszące, zaburzenia zmysłów i aktywności dziecka, rodzinne występowanie, stan innych okolic ciała. W badaniach obrazowych w przypadku napięciowego charakteru bólu można wykonać badanie TK głowy w celu wykluczenia zmian strukturalnych mózgu a w badaniach laboratoryjnych chcemy wykluczyć stan zapalny i anemię.
Leczenie osteopatyczne napięciowych bólów głowy u dzieci
Postepowanie manualne w centrum osteopatii obejmuje:
- pracę na kompleksie podpotylicznym OAA,
- prace na oponie twardej,
- pracę na układzie czaszkowo-żuchwowo-gnykowym (stomatognatycznym), mięśniach: skroniowymi, żwaczami, skrzydłowymi, czepcu ścięgnistym,
- pracę na połączeniu klinowo-podstawnym SSB i połączeniach czaszki oraz poprzez techniki na układzie wzajemnych napięć membranowych,
- prace na strukturach podłużnych i poprzecznych (przeponach) dla zrównoważenia napięć w ciele,
- praca na rytmach biologicznych.
Migrena i jej objawy u dzieci
Kolejny najczęstszy rodzaj bólu głowy u dzieci to migrena. Migrena przed okresem pokwitania częściej występuje u chłopców, ale po 10 roku życia dominuje u dziewczynek. Przyjmuje się, że napad migrenowy u dzieci trwa do 1 godziny i jest obustronny, ale etiopatogeneza nadal jest nieznana choć sugerowane są przyczyny naczyniowe, genetyczne, biochemiczne związane z serotoniną w tym te związane z funkcją kanałów jonowych oraz o podłożu neurogennym. Migrena u dzieci może występować podobnie jak i u dorosłych w różnych postaciach, ale różni się czasem trwania napadu, charakteru i umiejscowienia bólu. Kryteria Prenky’ego mówią o tym, że musza wystąpić co najmniej trzy objawy z podanych: połowiczy ból: u dzieci obustronny, pulsujący u dorosłych, ale u dzieci ściskający, rozpierający, jednocześnie z bólem brzucha, co zalicza tą sytuację do migreny brzusznej, z nudnościami, wymiotami, ustępującymi po odpoczynku, z aurą czuciową, wzrokową, ruchową z wywiadem rodzinnym. U dzieci przebieg jest krótszy do 1 godziny, ale cięższy. W diagnostyce pomaga profil osobowościowy dziecka: ambitne, nadaktywne, z dużymi aspiracjami, wrażliwe emocjonalnie. W wywiadzie poszukujemy sytuacji: moczenia nocnego, zaburzeń snu, objawów chwiejności układu wegetatywnego, objawów choroby lokomocyjnej. Migrena u dziecka pojawia się nagle, bez związku z porą dnia, szybko się nasilają z towarzyszącymi nudnościami, a u połowy dzieci z wymiotami oraz z nadwrażliwością na światło i dźwięk.
W czasie napadu dziecko zwykle jest blade, skarży się na ból brzucha i następuje nasilenie bólu głowy podczas aktywności fizycznej. Dziecko ma zimne stopy i ręce. Napad migreny poprzedzony jest objawami zwiastunowymi trwającymi od kilku do kilkudziesięciu godzin: zwiększone lub upośledzone łaknienie, nadmierne pragnienie, biegunka lub zaparcia, zmiany nastroju dziecka, ziewanie, senność, czasem pobudzenie. Czynnikami wywołującymi migrenę u dziecka jest stres związany ze szkołą oraz środowiskiem rówieśniczym oraz miesiączka. Generalnie innymi czynnikami mogą być: środowisko rodzinne, problemy ze snem, podniecenie, hałas, bodźce świetlne- dyskoteka, komputer, telewizja, wpływy atmosferyczne, zaburzenia endokrynne, pokarmy zawierające prekursory serotoniny np.: ser żółty, czekolada, orzechy, cytrusy, wędzone mięso, napoje zawierające kofeinę, niektóre leki. W przypadku migren u dzieci mamy do czynienia z podziałem na: migrenę bez aury, migrenę z aura, migrena podstawna, migrenę okoporaźną, migrenowy zespół splątania, migrenowy zespół, splątania, naprzemienne porażenie dziecięce, łagodne napadowe zawroty głowy, stan migrenowy.
Badanie kliniczne migreny u dzieci
W badaniu klinicznym u specjalisty określa się znamienne cechy kliniczne napadu migrenowego:
- napadowy i okresowy charakter bólu głowy,
- obecność aury,
- umiejscowienie bólu, jego charakter i czas trwania,
- objawy towarzyszące: światłowstręt, nadwrażliwość na bodźce dźwiękowe i zapachowe,
- nudności, wymioty,
- nasilenie bólu podczas aktywności fizycznej,
- sen, po którym napad migreny mija,
- czynniki szkolne, rówieśnicze – stres, emocje.
Specjalista bezwzględnie wykluczy: guzy mózgu, klasterowe bóle głowy, nerwobóle, choroby prowadzące do bólu głowy, tętniaki, krwawienia, urazy, problemy ze strukturami twarzoczaszki. W badaniach laboratoryjnych należy wykonać szereg wskaźników podstawowych oraz rozszerzonych, b oraz badania dodatkowe obrazowe EEG, MRI głowy. Stąd wizyta u specjalisty jest koniecznością i nie należy jej odkładać w czasie.
Leczenie osteopatyczne migreny u dzieci
W przypadku bólów migrenowych u dzieci, w leczeniu osteopatycznym należy zwrócić uwagę na:
- problemy/ dysfunkcje związane z drenażem żylnym w obrębie głowy- zatok oraz kości skroniowych,
- problemy/ dysfunkcje w obrębie kości skroniowej i spojenia klinowo-podstawnego SSB oraz układu czaszkowo-żuchwowo-gnykowego,
- problemy/ dysfunkcje w obrębie zatok twarzoczaszki oraz gałek ocznych,
- zaburzenia krążenia w obrębie brzucha i miednicy oraz zaburzenia miesiączkowania,
- w pracy technikami czaszkowymi odnieść się do układu limbicznego oraz zwrócić uwagę na napięcia membranowe wewnątrzczaszkowe,
- układ mięśniowy: mięsień skroniowy, żwacz, mm. skrzydłowe, system żuchwowo-gnykowy,
- układ neurologiczny: nerwy czaszkowe szczególnie n. trójdzielny, n. błędny,
- układ struktur poprzecznych- przepony w obrębie głowy, klatki piersiowej i miednicy,
- praca nad zrównoważaniem rytmów biologicznych.
Postepowanie osteopatyczne w Centrum Medycyny Osteopatycznej w migrenie dziecięcej podobnie jak i w przypadku napięciowych bólów głowy u dzieci wynika z przeprowadzonego badania podmiotowego- wywiadu z rodzicami i jeśli to możliwe wywiadu z dzieckiem, badania przedmiotowego, badania osteopatycznego w modelach: biomechanicznym, neurologicznym, krążeniowo-oddechowym, metabolicznym i biopsychospołecznym oraz badań dodatkowych obrazowych i laboratoryjnych. W przypadku gdy badanie u dyplomowanego osteopaty sugeruje inne przyczyny niż czynnościowe, mały pacjent oraz rodzice są kierowani do odpowiedniego specjalisty w celu podjęcia leczenia lub odpowiednich badań. Gdy osteopata wykluczy zagrożenia do podjęcia leczenia manualnego można podjąć działania mające przynieść ulgę dziecku.
W przypadku pytań i potrzeby pomocy zapraszamy do naszego Centrum Medycyny Osteopatycznej.
